Ngày xưa, tại một làng quê nhỏ bé nằm bên dòng sông xanh biếc, có một cậu bé tên là Mạc Đĩnh Chi. Cậu sinh ra trong một gia đình nghèo khó, thiếu thốn tình thương của cha. Mẹ cậu, một phụ nữ tần tảo, chỉ có thể bận rộn với những công việc vất vả, từ sáng đến tối nơi rừng sâu, để kiếm sống. Dẫu trong lòng luôn nặng trĩu những lo âu về cơm áo gạo tiền, nhưng bà vẫn kiên cường cống hiến mọi thứ cho cậu, quyết tâm cho con cái được học hành, thoát khỏi cái nghèo đói mà bà đã phải trải qua.
Trong những đêm trăng sáng, bên ngọn đèn dầu leo lắt, hình ảnh mẹ cúi xuống bàn học, dõi theo từng bước tiến của Mạc Đĩnh Chi, như ánh sao sáng giữa bầu trời đêm, thắp lên trong cậu ngọn lửa khát vọng. Mạc Đĩnh Chi thấu hiểu ước mơ và hy vọng của mẹ, nên cậu nỗ lực học tập hòng thay đổi số phận. Bằng một tinh thần quyết tâm không ngừng, cậu dành mọi thời gian để đọc sách, không quản ngại cả những nỗi khổ cực khi phải gánh củi và bương chải ngoài đường phố.
Khi cậu không có sách để học, cậu sẽ mượn từ bạn bè, hay thậm chí lấy giấy những trang sách cũ mèm, để cặm cụi tập viết và nghiên cứu. Ánh nến không đủ để soi sáng vì không có tiền mua, thế nhưng cậu đã mạo hiểm đốt củi, hoặc dùng lá cây để thắp sáng, để được tiếp tục trao dồi kiến thức. Mồ hôi và nước mắt hòa quyện trong từng trang sách, khiến cậu trở thành một thần đồng nho học, nổi bật ở vùng đất Hải Đông. Câu chuyện của cậu lan ra khắp nơi, từ làng này sang làng khác, nức tiếng khắp xóm, khiến ai cũng ngưỡng mộ.
Năm 1304, khi khoa thi Giáp Thìn được tổ chức, cậu đã xuất sắc vượt qua mọi đối thủ và đỗ Hội nguyên. Niềm vui vỡ òa như hoa nở giữa mùa xuân. Nhưng trong buổi lễ triều đình, khi đầu cậu được tấn phong Trạng nguyên, nhà vua Trần Nhân Tông, một vị quân vương khắt khe, ban đầu tỏ ra nghi ngờ vì hình dáng bên ngoài không được ưa nhìn của cậu. Dẫu vậy, Mạc Đĩnh Chi không hề sợ hãi. Cậu viết ngay một bài phú mang tên “Ngọc tỉnh liên phú” để bày tỏ chí khí của mình. Trong đó, cậu thả hồn vào hình ảnh bông sen nở rộ giữa đầm nước, nhằm ca ngợi giá trị của phẩm chất con người. Sau khi đọc bài phú, nhà vua không thể không thán phục và đã ban thưởng cho cậu.
Sau khi trở thành người đứng đầu kỳ thi, Mạc Đĩnh Chi được triệu vào cung. Nhà vua hỏi nhiều vấn đề trọng đại, và với tài trí của mình, cậu đã đáp ứng đầy đủ, khiến nhà vua hài lòng và phong cho cậu chức Hàn lâm học sĩ. Tiếng tăm và sự nghiệp của cậu ngày càng lên cao, Mạc Đĩnh Chi được thăng đến chức vụ cao quý là Đại Liêu ban Tả Bộc Xạ, tương đương với chức Tể tướng của triều đình.
Trong thời gian này, triều đình nhà Nguyên gửi sứ giả phong vương cho nhà vua Trần Minh Tông, và Mạc Đĩnh Chi đã được cử đi làm Chánh sứ, thể hiện khả năng ngoại giao xuất sắc. Trên hành trình đến phương Bắc, cậu đã gặp không ít thử thách. Tại ải Pha Lũy, đoàn sứ giả phải đối mặt với một bài đối có nội dung đầy thách thức. Khi cửa ải đóng chặt, thông điệp dán ở đó khiến cả đoàn lo lắng. Mạc Đĩnh Chi suy nghĩ chốc lát rồi tự tin đối lại:
“Xuất đối dị, đối đối nan, thỉnh tiên sinh tiên đối.”
Chỉ với một vế đối đầy sắc sảo và khéo léo, cậu đã khiến quan lại nhà Nguyên biết được tài năng của mình, mở cửa cho đoàn sứ giả tiến vào. Vừa đến nơi, nhà vua nhà Nguyên đã choáng ngợp trước tài trí của cậu khi đưa ra một vế đối khác nhằm thể hiện uy quyền của mình. Mạc Đĩnh Chi không hề nao núng, đáp lại bằng vế đối tuyệt vời của mình, làm cho vua nhà Nguyên và triều đình không khỏi ngưỡng mộ tài năng của cậu.
Khi đang chuẩn bị trở về, một biến cố bất ngờ xảy đến khi công chúa nhà Nguyên qua đời. Các quan đại thần muốn Mạc Đĩnh Chi đọc điếu văn để tôn trọng và thể hiện lòng thành. Dẫu biết đây là một thử thách, nhưng với bản lĩnh của mình, cậu đã nhận lời.
“Tôi sẵn lòng chia buồn cùng hoàng tộc, nhưng tôi không biết bài điếu văn có ý nghĩa gì, xin hãy chỉ bảo.”
Khi lên sân khấu, Mạc Đĩnh Chi nhận bài điếu văn, chỉ có một chữ lớn: “Nhất.” Trước sự ngỡ ngàng của những quan khách, cậu không những không bối rối mà còn tự tin đọc ra một bài điếu văn trau chuốt, làm sống dậy cảnh vật thiên nhiên với sự tiếc thương sâu sắc.
“Thanh thiên nhất đóa vân.
Hồng lô nhất điểm tuyết.
Thượng uyển nhất chỉ hoa.
Quảng Hàn nhất phiến nguyệt.”
Cùng với từng câu thơ dạt dào cảm xúc, Mạc Đĩnh Chi đã làm cho tất cả, từ cung phi mỹ nữ đến vua quan nhà Nguyên, đều phải rưng rưng xúc động. Họ không thể tin rằng, một người đến từ một miền quê nghèo khó lại có thể mang đến cảm xúc mãnh liệt đến thế.
Khi trở về nước, Mạc Đĩnh Chi không chỉ mang theo danh vọng, mà còn là bài học quý giá về nghị lực, lòng vị tha và tình yêu thương gia đình. Dù đã thành công, cậu vẫn giữ trong mình bản tính giản dị, thanh bạch như những năm tháng trước kia, luôn cởi mở trò chuyện với người dân và không quên mồ hôi và nước mắt của mẹ.
Trong suốt cuộc đời công danh của mình, Mạc Đĩnh Chi trọn vẹn nắm giữ tâm niệm: “Học không chỉ là để vượt qua trở ngại, mà còn là để giúp đời và nâng cao phẩm chất của chính mình.”
Nguồn: Truyện cổ tích Tổng hợp.
Chúc các bạn, anh, chị em có được những giờ phút thư giãn khi đọc truyện cổ tích dân gian tại website Cổ tích Việt Nam.
