Ngày xưa, giữa những cánh đồng xanh mướt của một làng quê yên bình, có một nhà phú hộ nổi tiếng với sự giàu có và bề thế. Trong gia đình đó có một người con trai mười lăm tuổi, tên là Tâm, nhưng lại sớm bộc lộ tính cách lêu lổng, không thích học hành. Dù được gửi đến học một cụ đồ uy tín, chữ nghĩa cứ như nước chảy qua cầu, chẳng vào đầu Tâm được chút nào. Vào một ngày đẹp trời, cha mẹ Tâm quyết định gả cho hắn một người vợ, hi vọng rằng tình yêu sẽ giúp chàng trai trở nên chăm chỉ hơn.
Mối lương duyên ấy, thật may mắn, kết nối Tâm với một cô gái xinh đẹp tên là Mai. Mai không chỉ nổi bật với vẻ đẹp thanh tú mà còn thông minh, thuyết phục và rất yêu thích việc học. Nhưng khi chuẩn bị về nhà chồng, cô chị của Mai đã truyền tai cho cô biết về sự dốt nát của Tâm. Tuy vậy, thay vì than vãn, Mai quyết định rằng mình sẽ tự tay cải thiện tình hình và khuyến khích Tâm trau dồi kiến thức.
Ngày cưới diễn ra thật rực rỡ, với mâm cỗ đầy đủ và lời chúc phúc của hai bên gia đình. Sau khi lễ cưới hoàn tất, Mai xin cha mẹ chồng cho vợ chồng mình được ở riêng trong một căn nhà nhỏ bên cạnh. Khi bước chân vào bầu không khí mới, nàng quyết tâm khơi dậy khát vọng học hỏi trong Tâm.
“Mình sẽ làm cho chồng học để có thể đối được câu này, nếu không sẽ không được chung chăn gối đâu,” Mai nói, ánh mắt tràn đầy quyết tâm. Nàng đưa ra một câu đối thách thức Tâm:
“Chồng phương Đông, vợ phương Tây,
Nín lặng cho hay, chớ lòng Nam Bắc.”
Tâm nghe vậy thấy bối rối vì không thể hiểu nổi nghĩa cái câu đối ấy. Gấp gáp, hắn định quay sang hỏi thầy học. Tâm vội tìm đến cụ đồ vào sáng hôm sau, với hy vọng sẽ nhận được đáp án cho câu đố không thể giải của mình.
Cụ đồ, người biết chuyện của Tâm, đã xót xa và hứa sẽ giúp hắn. Ông bảo, “Con cứ đợi cho đến khi trường tan, lúc đó ta sẽ chỉ cho con.” Khi buổi học kết thúc, cụ đồ đã bảo với Tâm một câu đối dễ hơn:
“Trai phận cấn, gái phận tốn,
Không nên cãi lộn, trái đạo càn khôn.”
Trong lúc Tâm đang hồi hộp chờ đợi, một người bạn học bất ngờ lại muốn làm khó hắn. Hắn đã nghe lỏm được câu đối và mưu đồ lợi dụng tình huống để làm nhục Tâm. Hắn lén lút tìm đến buồng của Mai, giả mạo tiếng Tâm và đọc lên câu đối mà hắn đã nghe lóm.
Khi nghe xong, Mai lấy làm kinh ngạc. “Ôi, chồng mình đã đối được câu rồi!” Nàng hớn hở mở cửa đón chồng mà nàng nghĩ là Tâm. Đến khuya, khi sự thật phơi bày, Mai không khỏi đau đớn khi nhận ra mình đã trở thành nạn nhân của một âm mưu độc ác. Trong nỗi tuyệt vọng, với tâm hồn bị tổn thương, cô đã quyết định kết thúc đời mình một cách thê thảm.
Khi Tâm trở về nhà và nhìn thấy vợ đã không còn, hắn không sao hiểu nổi nguyên do. Hoảng hốt, hắn chạy đến báo với cụ đồ. Ông lão rất bất ngờ và lo lắng, nhưng vẫn giữ bình tĩnh. Ông khuyên Tâm hãy im lặng để điều tra tìm ra kẻ gian ác.
Ngày hôm sau, khi tất cả học trò tụ tập, cụ đồ quyết định làm sáng tỏ vụ việc. “Ta sẽ thử tài các con với một câu đối, ai đối được sẽ nhận phần thưởng.” Ông đọc câu đối mà Mai đã đưa ra cho Tâm. Trong lúc các học trò suy nghĩ, người bạn gian xảo tự tin bước lên và đọc lại nguyên vẹ câu đối. “Thưa thầy, con xin đối lại là: ‘Trai phận cấn, gái phận tốn…’”
Lập tức, cụ đồ đã nhận ra sự gian dối và gọi học trò đó lại để vạch trần tội ác của hắn trước mặt mọi người. Hắn không còn cách nào chối cãi trước sự thật hiển nhiên, đành cúi đầu nhận tội, không một lời biện minh.
Trong khi đó, bên ngoài, tang lễ của một cô dâu bạc mệnh đang diễn ra thầm lặng, chỉ còn lại nỗi đau trong lòng người phú hộ. Và tội ác của kẻ gian ác cuối cùng được đưa ra ánh sáng. Nhờ có cụ đồ, hắn không bị xử án tử hình mà chỉ phải chịu án chung thân và đền bù cho gia đình Mai một giàn bạc.
Từ đó, câu chuyện về người vợ xinh đẹp và bi kịch của cô đã trở thành bài học cho nhiều thế hệ, mỗi khi nhắc đến câu “nữ hành giành bạc”, mang theo thông điệp về tình yêu, sự thông minh và giá trị của học thức trong cuộc sống. Nhiều người vẫn ngẫm ngợi mà không biết “hành” trong câu nói có nghĩa gì, nhưng sâu thẳm trong lòng họ, nó in đậm bài học về sự bất công và lòng hiếu thảo.
Chúc các bạn, anh, chị em có được những giờ phút thư giãn khi đọc truyện cổ tích tại website Cổ tích Việt Nam.
